Vikingen op Texel

De ligging van ons eiland aan de Noordzee heeft als onvermijdelijk gevolg gehad dat er in de loop van vele eeuwen bezoekers uit verre streken – al dan niet welkom – hun schepen aan onze kust hebben afgemeerd. Het meest tot de verbeelding spreken hierbij toch wel de zeevarenden uit noordelijke streken die van de 8e tot en met de 11e eeuw hun grenzen wilden verleggen, soms goedschiks en soms kwaadschiks. De term Vikingen slaat vooral op het deel van de Scandinavische bevolking dat zich per schip begaf naar verre en vreemde oorden – de thuisblijvers worden dan Noormannen en -vrouwen genoemd. Aan het feit dat deze kleurrijke lieden hier ooit voet aan wal hebben gezet hoeven wij niet te twijfelen, alleen zijn er nauwelijks sporen achtergebleven van hun aanwezigheid. Op Wieringen is hun verblijf gedurende de 9e en 10e eeuw onweerlegbaar aangetoond en natuurlijk zijn ze in die tijd ook hier langs geweest. Inmiddels al meer dan 10 jaar geleden vond ik hier een Arabische munt waarvan er ook vele in Vikingschatten zijn aangetroffen. Het is een z.g. dirhem uit de tijd van Al Mansur die van 754 tot 775 de tweede Abbasadische kalief was. Hij kan gezien worden als de stichter van Bagdad. Ik heb al eerder wat over deze munt geschreven, maar voor dit verhaal is het van belang dat ik hem nog eens laat zien:

Het valt meteen op dat de munt beschadigd is. Dat is met opzet gebeurt want in de handel was enkel het gewicht van zilver – want daar is hij van gemaakt – van belang.

Het is vanwege de zuiverheid van het zilver dat de dirhems zo populair waren. Ze zijn vooral door handelsreizen van de Zweedse Vikingen over de Wolga tot aan de Kaspische zee en verder in noordelijke streken beland.
Uit de vondst van zo’n enkel stuk kan weinig geconcludeerd worden, behalve dan de Viking-connectie.
Een nieuwe vondst voegt echter veel toe aan dit verhaal. Toen ik onderstaand voorwerp opraapte wist ik – zoals wel vaker gebeurt – meteen wat het was. Thuis aangekomen natuurlijk direct gecontroleerd of mijn vermoeden juist was, want ik hou mijzelf niet graag voor de gek en het kan voorkomen dat voorwerpen een soortgelijke decoratie hebben, hoewel ze niet in dezelfde tijd geproduceerd zijn. Ook was het mij niet duidelijk van welk materiaal het voorwerp was gemaakt, maar tijdens het schoonmaken brak er een klein stukje vanaf en dat was zonder enige twijfel van zilver.

Boven- en zijaanzicht van wat een armband uit het begin van de 10e eeuw blijkt te zijn. Van dit type zijn er vooral veel exemplaren in Noordwest Engeland en Noord Ierland gevonden, waar ze geproduceerd werden door de Noorse immigranten. Het is voor het eerst dat een dergelijke armband in Nederland is gevonden. Waarschijnlijk werd dit stuk uit een baartje zilver gehamerd en ook nu weer met opzet ‘verminkt’. Het gewicht bedraagt 13 gram. Standaard wogen deze armbanden 26 gram – het is dus een halve. Het was in die tijd gebruikelijk om ook met delen van sieraden te betalen – daarnaast werden ze gewoon gedragen natuurlijk, maar dan als draagbaar ‘geld’.

Op deze foto heb ik het kleine stukje op zijn plaats geplakt – bijna 4 cm. lang in opgerolde toestand, dat zal ik maar zo laten.
Hoewel de armband jonger is dan de munt wijzen beiden op vreedzame Vikingacties. Geen wapengekletter dus of ander bruut geweld, maar het bewijs van handel met bezoekers uit het Hoge Noorden.

Het Viking zijn was seizoenarbeid – voor het vervoer over water met een zeilschip gaf met er begrijpelijkerwijs de voorkeur aan om stormen te vermijden en was men tot op zekere hoogte afhankelijk van een gunstige wind, waardoor er slechts de helft van een jaar gevaren kon worden. Ergens in die periode kwamen ze dus langs en ja – wat kwamen ze hier dan halen? Verschillende zaken komen daarvoor in aanmerking, maar vooral wol en wolproducten lijken mij het meest waarschijnlijk. In die tijd werden er al veel schapen gehouden in deze omgeving en gezien de hoeveelheid weefgewichten en spinklosjes die ik hier gevonden heb was er een levendige industrie waarvan het Friese laken het eindresultaat was. Ook werd er in andere natuurproducten gehandeld zoals b.v. bont en zout. Iets minder vredelievend was de handel in slaven, maar ik denk dat we die in dit geval buiten beschouwing kunnen laten.
Wel is er nog de mogelijkheid dat een Scandinaviër zich hier gevestigd had – de Friese bewoners van het kustgebied in die tijd stelden zich erg flexibel op ten opzichte van de andere culturen die dit gebied vanuit het Noorden en het Zuiden beïnvloedden.
In elk geval leveren deze vondsten - die ik overigens vlakbij elkaar ontdekt heb – het bewijs van de aanwezigheid van Vikingen op Texel.

Tot slot wil ik Nelleke IJssennagger, conservator Terpencultuur en Middeleeuwen van het Fries museum in Leeuwarden bedanken voor haar deskundige en enthousiaste commentaar.